Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Per tram van Brasschaat naar Merksem (Oude Bareel)

Dit verslag is bedoeld om in woord en beeld enig inzicht te geven, hoe en waar de stoomtrams reden van de 'Tramway du Nord d'Anvers' (TNA) en de 'Zuid-Nederlandsche Stoomtramweg-Maatschappij' (ZNSM) als exploitanten van de 'Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen' (NMVB), in het bijzonder van Brasschaat, via Merksem (Kleine Bareel) naar Merksem (Oude Bareel).

01. De reis van Maria ter Heide (Polygoon) naar Brasschaat, Kleine Bareel en Fort Merksem (ten zuiden van Kleine Bareel) in kaart. Ook de zijlijn vanaf Kleine Bareel tot in Kapellen en die vanaf Kleine Bareel naar Schoten (later Schotenhof) zijn aangegeven.

02. Ergens tussen Maria ter Heide (of Brasschaat-Polygoon) en Brasschaat-Dorp lag in de buurtschap 'Drijhoek' (of Driehoek) in vroegere jaren de fraaie 'Villa Rubens'. Een lange goederentram is onderweg naar Antwerpen (Merksem). Ansichtkaart uit circa 1910.

03. Eerst een sprong naar de jaren vijftig. Ten zuiden van Maria ter Heide rijdt NMVB-motorrijtuig 9773 met bijwagen 19645 langs de Bredabaan iin de richting Antwerpen. Het gaat om de dienst op lijn 64 tussen Antwerpen (Franklin Rooseveltplaats) - Merksem - Brasschaat - Maria ter Heide (Polygoon) - Gooreind - Wuustwezel.

04. Vervolgens een sprong naar de jaren zestig, nadat de trams van de NMVB per 1 oktober 1966 op het trajectgedeelte Brasschaat (Prins Kavellei) - Wuustwezel werden opgeheven en vervangen door autobusdiensten. De Prins Kavellei lag aan de noordzijde van Brasschaat, ruim 800 meter ten noorden van de kerk (zichtbaar op de foto in de verte). De hier gelegen wisselplaats kon mooi dienen als tijdelijk eindpunt, totdat het op 4 mei 1968 het definitief was gedaan met de buurttrams in de regio ten noorden van Antwerpen.

De foto hierboven is gemaakt op 8 juni 1955, na aankomst in Brasschaat (Prins Kavellei) van NMVB-motorrijtuig 10193 met bijwagen 19416, ingetuigd als lijn 64. Op de achtergrond vertrekt NMVB- motorrijtuig 9992 juist in de richting Antwerpen.

05. Het NMVB-motorrijtuig 9650 vertrekt op 12 april 1968, ingetuigd als 'Lijn 63', vanaf Brasschaat (Prins Kavellei) naar Antwerpen. De tram erna, motorrijtuig 10323, staat al te wachten bij de halte. Lang het echter niet meer duren, want op 4 mei 1968 is de tram op deze lijn definitief geschiedenis. Foto Pierre de Greeuw, 12 april 1968..

06. Terug naar een halve eeuw eerder. Een reizigerstram van de NMVB nadert vanuit Maria ter Heide (Polygoon) de bebouwing in Brasschaat, circa 1910.

07. Een reizigerstram van de NMVB nadert vanuit Maria ter Heide (Polygoon) de bebouwing in Brasschaat, circa 1910.

08. Een reizigerstram van de NMVB stopt rond 1905 bij het tramstation in Brasschaat (achter de bomen, tegenover de kerk, links buiten beeld). Even later zal de reis worden voortgezet naar Maria ter Heide.

09. Een reizigerstram van de NMVB stopt rond 1905 bij het tramstation in Brasschaat (links in beeld, tegenover de kerk, rechts buiten beeld). Reizigers stappen uit en in. Even later zal de reis worden voortgezet naar Merksem IJskelder. De opening van de lijn Antwerpen (Klapdorp) / Paardenmarkt - Merksem (IJskelder) - Merksem (Oude Bareel) met paardentractie gebeurde op 20 juli 1887. Met ingang van 3 januari 1890 werd stoomtractie ingezet op het traject Merksem (IJskelder) - Brasschaat (Dorp) - Wuustwezel. Dit traject werd een half jaar later (op 24 juli 1890) verlengd naar Breda (station Staatsspoorwegen).

10. Een stille dag in Brasschaat, circa 1925. Links bij de bomen ligt het tramstation. Een zijspoor (op de voorgrond) is aangelegd voor het laden of lossen van goederenwagens en één voor het elkaar passeren van reizigerstrams (pal tegenover de kerk).

11. Een 'Rode Tram', uit een serie van twintig stuks, gebouwd in 1908 in opdracht van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) als toenmalige exploitatiemaatschappij, staat gereed voor vertrek bij het tramstation in Brasschaat (links buiten beeld ter hoogte van de bomen). De elektrische tractie tussen Antwerpen (Klapdorp) / Paardenmarkt - Merksem (IJskelder) - Merksem (Oude Bareel) en Brasschaat (Dorp) ging van start op 18 mei 1909. Op 15 juli 1912 kreeg het gedeelte Brasschaat (Dorp) - Maria ter Heide - Polygoon elektrische trams.

12. Even een sprong naar de jaren zestig. Het huis op de vorige afbeelding rechts in beeld is vervangen door een nieuwbouw uit de jaren dertig. Vervolgens staat de fotograaf met zijn rug naar de kerk (links achter hem) en kijkt hij in de richting van het in de verte gelegen gemeentehuis. Op zondag 5 maart 1967, om 14.25 uur, rijdt NMVB-motorrijtuig S 9666 naar het op 1 oktober 1966 ingestelde eindpunt aan de Prins Kavellei. Tussen de 'Rode Tram' op de vorige afbeelding en deze elektrische tram zit een halve eeuw verschil.

13. Een 'Rode Tram' van de toenmalige 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) staat in de jaren dertig gereed voor vertrek bij het tramstation in Brasschaat (rechts), op weg naar Maria ter Heide. De hoge bomen uit vroegere jaren zijn inmiddels verdwenen.

14. Nogmaals een beeld uit de jaren rond 1910 van het centrum van Brasschaat. Het tramstation ligt ter hoogte van de hoge bomen, links in beeld.

15. De kerk in Brasschaat is nog altijd in nagenoeg dezelfde staat als vroeger aanwezig. Foto, collectie Marius Broos, Roosendaal.

16. Een stoomtram van de NMVB is rond 1905 in Brasschaat (Dorp) op weg naar Merksem IJskelder.

17. Het centrum van Brasschaat op een stille dag, circa 1905.

18. Een 'Rode Tram' (uit 1908) van 'Les Vicinaux Anversois' passeert het centrum van Brasschaat op weg naar Maria ter Heide. Op deze ansichtkaart (en een aantal volgende) is goed te zien dat het stukje dubbelspoor begon en/of ophield ter hoogte van het huis met de grote reclame van 'Liebig' (voor onmisbare hulp in de keuken). Ansichtkaart uit circa 1910.

19. Gezicht op het gemeentehuis van Brasschaat uit 1903 met wisselplaats voor de elektrische tram van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA). Ansichtkaart uit circa 1920.

20. Uit Merksem (IJskelder) is een lange en zware goederentram in aantocht op weg naar Wuustwezel (en eventueel nog verder naar Breda). Rechts is het in latere jaren aangelegde aftakkende spoor te zien in de richting van Ekeren (Donk), bedoeld waarschijnlijk voor een tijdelijk vervoer van bouwmaterialen of anderszins.

21. Gezicht op het gemeentehuis van Brasschaat uit 1903 met wisselplaats voor de elektrische tram. Waar in vroegere jaren de rails vrij kort langs de westzijde van de weg lag, was dat na de elektrificatie spoedig anders. Ansichtkaart uit circa 1935.

22. Gezicht op het gemeentehuis van Brasschaat uit 1903 met wisselplaats voor de elektrische tram. Ansichtkaarten uit 1903 en circa 1925.

23. Gezicht op het gemeentehuis van Brasschaat uit 1903 met wisselplaats voor de elektrische tram. Ansichtkaarten uit circa 1910 en circa 1935.

24. Gezicht vanaf het gemeentehuis op de Bredabaan in Brasschaat. Goed is te zien dat voor het gemeentehuis een wisselplaats voor de 'Rode Trams' van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) ligt met een zijspoor naar links in de richting van Ekeren (Donk), bedoeld waarschijnlijk voor een tijdelijk vervoer van bouwmaterialen of anderszins. De lijn is nog niet gelektrificeerd. Ansichtkaart uit circa 1910.

25. Gezicht vanaf de toren van het gemeentehuis op de Bredabaan in Brasschaat. Duidelijk is te zien dat voor het gemeentehuis een wisselplaats voor de 'Rode Trams' van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) ligt met een zijspoor naar links in de richting van Ekeren (Donk), waarschijnlijk voor een tijdelijk vervoer van bouwmaterialen of anderszins. De lijn is inmiddels meer naar het midden van de weg gelegd en gelektrificeerd. Ansichtkaart uit circa 1912.

26. Gezicht vanaf de toren van het gemeentehuis op de Bredabaan in Brasschaat. Duidelijk is te zien dat er voor het gemeentehuis een wisselplaats voor de 'Rode Tram' van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) ligt met een zijspoor naar links in de richting Ekeren (Donk), waarschijnlijk voor een tijdelijk vervoer van bouwmaterialen of anderszins. Een 'Rode Tram' (uit 1908) van 'Les Vicinaux Anversois' passeert het centrum van Brasschaat op weg naar Merksem IJskelder. Ansichtkaart uit circa 1912.

27. Gezicht vanaf de toren van het gemeentehuis op de Bredabaan in Brasschaat. Duidelijk is te zien dat er voor het gemeentehuis een wisselplaats voor de 'Rode Tram' van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) ligt met een zijspoor naar links in de richting Ekeren (Donk), waarschijnlijk voor een tijdelijk vervoer van bouwmaterialen of anderszins. Een 'Rode Tram' (uit 1908) van 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) passeert het centrum van Brasschaat op weg naar Maria ter Heide. Ansichtkaart uit circa 1912.

28. Het zijspoor langs de westzijde van het gemeentehuis in de richting Ekeren (Donk), waarschijnlijk voor een tijdelijk vervoer van bouwmaterialen of anderszins, is duidelijk te zien naast de auto. Ansichtkaart uit circa 1925.

29. Een stoomtram van de TNA (NMVB) staat rond 1905 in Brasschaat gereed voor vertrek vanaf het gemeentehuis naar Merksem IJskelder.

30. Enkele rijtuigen van de TNA (NMVB) staan rond 1905 in Brasschaat aan de kant. Hoogstwaarschijnlijk is de locomotief bezig met 'omlopen', waarna de terugreis kan plaatsvinden naar Merksem IJskelder.

31. Een 'Rode Tram' (nummer 5) van de toenmalige 'Les Vicinaux Anversois' (LVA) vertrekt vanaf het gemeentehuis in Brasschaat naar Merksem IJskelder en Antwerpen. Op de achtergrond staan een houten bagagewagen en een aanhangrijtuig van de LVA als reserve om bij grote drukte te worden aangekoppeld. Ansichtkaart uit circa 1912.

32. Motorrijtuig NMVB 9665 passeert op 22 april 1957 met bijwagen 19272 het gemeentehuis in Brasschaat. De tram rijdt in de richting Antwerpen. Foto E.J. Bouwman. Uit: De Antwerpse buurttram in beeld (1980).

33. Een NMVB-motorrijtuig op lijn 64 nadert op 27 september 1965 de 'boomkronkel' langs de Bredabaan in Brasschaat. Waar die precies lag, is schrijver dezes onbekend. Uit: De Antwerpse buurttram in beeld (1980).

34. De reis van Maria ter Heide (Polygoon) naar Brasschaat, Kleine Bareel en Fort Merksem (ten zuiden van Kleine Bareel) in kaart. Ook de zijlijn vanaf Kleine Bareel tot bij de spoorwegovergang in Kapellen en die vanaf Kleine Bareel naar Schoten (later Schotenhof) zijn aangegeven met een gele lijn.

35. Een NMVB-motorrijtuig (type S) van lijn 65 komt vanaf de Kapelsesteenweg uit op het kruispunt Merksem (Kleine Bareel). Rechts ligt het traject, komend vanaf Wuustwezel, Polygoon en Brasschaat. Achter de rug van de fotograaf ligt de weg naar Merksem (Oude Bareel). Op de voorgrond rijdt een Renault Dauphine uit 1956. Foto Jan Vogels, circa 1960-1962.

36. Het NMVB-motorrijtuig 9650, ingetuigd als 'Lijn 63', komt vanaf de Bredabaan aan op het kruispunt Merksem (Kleine Bareel). Naar links ligt het traject vanuit Kapellen. Achter de rug van de fotograaf ligt de weg naar Merksem (Oude Bareel). Duidelijk is ook te zien, dat het 'kruispunt', wat wissels en sporen betreft, duidelijk is uitgedund ten gunste van het wegverkeer (zie voorgaande en volgende foto). Foto Pierre de Greeuw, 15 april 1967.

37. Terwijl op de achtergrond een NMVB-motorrijtuig type S van lijn 65 uit Kapellen nadert, staan er op de voorgrond één van lijn 63 (naar of van Brasschaat Polygoon) en één van lijn 64 (naar of van Wuustwezel) te wachten op klanten. Op de achtergrond heeft het hotel 'Belgeland' inmiddels een andere bestemming gekregen. Foto Jos Neyens, circa 1965.

38. Het vroegere pand van hotel 'Belgeland' bestaat overigens nog steeds en is in gebruik als kantoorpand. Links ligt de weg naar Kapellen, rechts die naar Brasschaat en Wuustwezel en achter de rug van de fotograaf die naar Merksem (Oude Bareel).

39. Het kruispunt van Merksem (Kleine Bareel) vanuit de lucht. Duidelijk is het vroegere pand van hotel 'Belgeland' (dat op foto's vaak als achtergrond voor de trams van de NMVB diende) in het midden van de vork boven in de foto uit Google Earth te onderscheiden. Naar linksboven gaat dan de weg naar Kapellen (N 11) en naar rechtsboven die naar Brasschaat (N 1). Beide niet-autosnelwegen werden in de jaren zeventig onder de nieuwe autosnelweg A 1/E 19 geleid. Aan de noordzijde ligt parallel hieraan de Hoge Snelheids- Lijn. Tenslotte ligt in zuidelijke richting de aloude, maar inmiddels vaak breder gemaakte weg naar Merksem (Oude Bareel). Links-onder is een deel van het oude Fort Merksem te zien.

40. Iets verderop naar het zuiden ligt nog steeds het immense fort van Merksem. Aan de oostzijde ervan ligt de weg tussen Merksem (Kleine Bareel) en Merksem (Oude Bareel) met vele industriele vestigingen en grootwinkelbedrijven. in vroegere jaren passeerden hier trams naar en van drie bestemmingen.

41. Het immense fort van Merksem is niet meer in gebruik, zoals in 1919 met allerlei opgeslagen oorlogstuig.

42. Het immense fort van Merksem is niet meer in gebruik, zoals in 1919 met allerlei opgeslagen oorlogstuig.

43. Een aanhangrijtuig van NMVB lijn 65, bestemd voor inzet op lijn 65 naar en van Kapellen. De foto is gemaakt op de Bredabaan ter hoogte van het Victor Roosensplein te Merksem, enkele honderden meters ter noorden van het kruispunt Merksem (Oude Bareel). Foto Jan Vogels, circa 1960-1963.

44. Het vierassige NMVB-rijtuig 2100 staat op 30 juli 1956 als tweede in een tramstel van lijn 65 naar Kapellen op de Bredabaan in Merksem, gezien in westelijke richting. De huizen links op de achtergrond staan op de nummers 730 t/m 736. Foto J.A. Bonthuis, collectie NVBS.

45. Een deel van de huizen aan de Bredabaan 736 (het middelste pand) is nog in originele staat aanwezig. Niet veel verder volgt dan het kruispunt Merksem (Oude Bareel), midden boven midden op de volgende foto.

46. Het NMVB-motorrijtuig 9742 rijdt op 23 september 1967, ingetuigd als 'Lijn 65', in de Bredabaan naar Brasschaat. De panden op de voorgaande foto zijn links achter de auto op deze foto te zien. Dat is niet ver van de knik in de Bredabaan, die op de volgende foto bovenaan is te zien. Foto Pierre de Greeuw, 23 september 1967.

47. Vanuit Kapellen en Brasschaat kom je uit op het kruispunt Merksem (Oude Bareel), midden boven op de foto. Na een flauwe bocht gaat het dan naar Merksem, Merksem (IJskelder) en Antwerpen. Ga je op het kruispunt echter linksaf, dan kom je uit in Schoten. De NMVB reed in vroegere dagen ook met trams naar Schoten, terwijl het stadstrambedrijf MIVA met haar lijn 3 eindigde bij de remise, rechtsonder op de foto. Linksonder is de in deze straat beeldbepalende Sint-Franciscuskerk te onderscheiden.

48. Staande op het kruispunt zie je links de weg vanuit Merksem (Kleine Bareel) en recht vooruit de weg naar Schoten. Een dertigtal meters verderop in deze straat en dan rechtsaf lag in vroeger dagen een remise van de MIVA. Links staat een markant hoekpandje en rechts ook nog een fraai hoekpand.

49. Iets naar links draaiend in vergelijking met de vorige foto, zie je links de weg vanuit Merksem (Kleine Bareel). Nog altijd rijden hier stadstrams. Het markante hoekpandje tussen de beide straten is inmiddels afgebroken.

50. Draaien we nog wat meer naar links, dan zien we heden ten dage een markante gevelpartij. Maar in vroegere dagen ten tijde van de paardentram (en later ook de stoomtrams van de NMVB) stond hier het café-restaurant 'Aux Quatre Saisons' (met opschriften als café-restaurant-hotel, tevens 'Zomerhof' van de 'Deutsche Kegelbahn').

51. Draaien we vervolgens een halve slag om, dan zien we heden ten dage een wat minder markante gevelpartij, maar ook weer het fraaie pand op de hoek van de weg naar Schoten. Rechts hiervan stond in vroegere dagen ten tijde van de paardentram (en later ook stoomtrams van de NMVB) het hotel-café 'Ouden Barreel - Vieille Barriere'.

52. Uiteindelijk zijn we weer terug bij de eerste foto van dit vijftal. Staand op het kruispunt zie je links de weg vanuit Merksem (Kleine Bareel) en recht vooruit de weg naar Schoten, met op de hoek het fraaie pand. Een dertigtal meters verderop in de straat en dan rechtsaf lag in vroeger dagen de remise voor lijn 3 van de MIVA.

Het volgende item 'Merksem (Oude Bareel) - Merksem (IJskelder) begint met plaatjes van de situatie rond dit kruispunt kort na 1900 met paardentrams, stoomtrams en elektrische trams.